Historia Gminy

W czasach pierwszych Piastów teren gminy Kluczewsko leżał w dzielnicy sandomierskiej w kasztelni małogoskiej. W czasach rozbicia dzielnicowego po 1138 roku, dzielnica sandomierska często stawała się obiektem walk domowych. W 1241 roku miary nieszczęścia dopełnił najazd tatarski. na początku XIV wieku dzielnica sandomierska stała się cześcią zjednoczonego Królestwa Polskiego. W czasach ostatnich Piastów w XIV wieku Gmina Kluczewsko znalazła się w powiecie chęcińskim. Teren obecnej gminy podzielony był między nastepujace parafie: Policzko (między innymi Rączki), Stanowiska (wsie:Bobrowniki, Bobrowska Wola, Wola Łączyńska, Dobromierz, Mrowina i Stanowiska) parafię Januszewice (wsie: Januszewice, Komorniki, Rzewuszyce) i parafię Kurzelów (wsie: Brzeście, Ciemietniki, Komparzów, Kluczewsko, Pilczyca).
(…)

PRZESZŁOŚĆ ADMINISTRACYJNA GMINY KLUCZEWSKO

W czasach pierwszych Piastów kraj był podzielony na dzielnice a te na kasztelanie na czele z kasztelanami. Teren obecnej gminy Kluczewsko leżał w dzielnicy sandomierskiej w kasztelani małogoskiej. Kasztelani  odpowiedzialni byli za administrację, sądownictwo i sprawy wojskowe.

W czasach rozbicia dzielnicowego po 1138 roku, dzielnica sandomierska często stawała się obiektem walk domowych. W 1241 roku miary nieszczęścia dopełnił najazd tatarski powodując ogromne zniszczenia. Na początku XIV wieku  dzielnica sandomierska stała się częścią zjednoczonego Królestwa Polskiego.

W czasach ostatnich Piastów w XIV wieku wprowadzono duże zmiany w administracji i sądownictwie w Polsce. W dawnych kasztelaniach utworzono sądy ziemskie i w  związku  z tym podzielono kraj na okręgi sądowe – powiaty. Powstał też nowy urząd królewski zarządzający dobrami królewskimi i sprawujący sądownictwo kryminalne, był to starosta. Urząd starosty obejmował od jednego do kilku powiatów.

Gmina Kluczewsko  znalazła się w powiecie chęcińskim,  starosta również urzędował  w Chęcinach. Powiaty podzielone były na parafie,  były one najmniejszą jednostką podziału terytorialnego skupiająca kilka wsi wokół

Teren obecnej gminy podzielony był między następujące parafię: Policzko (między innymi Rączki), Stanowiska (wsie: Bobrowniki, Bobrowska Wola, Wola Łaczyńska Dobromierz, Mrowina i Stanowiska) parafię Januszewice (wsie: Januszewice, Komorniki, Rzewuszyce) i  parafię Kurzelów ( wsie: Brzeście, Ciemiętniki, Komparzów, Kluczewsko, Pilczyca).

Na obecnym terenie gminy w przeszłości dominowała szlachecka własność prywatna. Tylko Ciemiętniki  i Komparzów  były własnością kościelną.

Wsie w obecnej gminie nie były dużymi osadami Przeważnie były to  małe wsi zagubione w lasach tuż przy granicy prowincji, która podobnie jak teraz przebiegała wzdłuż rzeki Pilicy. Właścicielami byli przeważnie, w XV i XVI wieku,   drobni lub średniozamożni szlachcice Bobrowniccy, Januszewscy, Chocimowscy, Mękarzewscy, Masłomieccy.

Rozwój tych ziem położyła kres zaraza z lat  1630-31  przynosząc śmierć kilkuset mieszkańców tych okolic. Tak duży ubytek ludności spowodował kryzys. Miary nieszczęścia dopełnił potop szwedzki i najazd księcia Rakoczego z lat 1655-57.

Liczba ludności znacznie zmniejszyła się, wyginęła też  rodzima szlachta. Właściciele ziemscy, którzy pozostali byli zbyt słabi ekonomicznie i wyprzedawali swoje majątki.

W końcu XVII i w XVIII wieku właścicielami wsi w obecnej gminy stały się możne rody z innych powiatów: Tarłowie, Potoccy, Niemojewsscy, Turscy  i Korffowie.

W 1795 roku upadła I Rzeczpospolita. Powiat chęciński znalazł się obrębie tak zwanej  Galicji  Zachodniej, w zaborze austriackim. Skończył się kilkusetletni okres  „stabilizacji administracyjnej”.  Dzielnica  za czasów Austrii podzielony był  na cyrkuły.

W 1809 roku po kolejnej wojnie napoleońskiej teren dawnego starostwa chęcińskiego wszedł w  skład niedawno utworzonego (1807) Księstwa Warszawskiego.

Wzorem Francji Księstwo Warszawskie podzielone było na departamenty i powiaty. Teren północny obecnej gminy wszedł w skład powiatu koneckiego w departamencie radomskim, natomiast południowe tereny obecnej gminy weszły w skład powiatu kieleckiego w tym samy departamencie.

Księstwo Warszawskie powstało w wyniku zwycięskich wojen napoleońskich a upadło w wyniku klęsk z lat 1812-14.

Kongres Wiedeński postanowił o utworzeniu Królestwa Polskiego pod berłem cara. Rosjanie wprowadzili własne porządki administracyjne. Departamenty zostały zlikwidowane w ich miejscu powstały województwa. Utrzymano za to podział na powiaty. Powstały województwa: sandomierskie z siedzibą w Radomiu i krakowskie z siedzibą w Miechowie a potem w Kielcach.

Południowa część gminy znalazła się w powiecie kieleckim w województwie krakowskim, natomiast północna część w powiecie koneckim w województwie sandomierskim.

Granica powiatów przebiegała w linii od brzegów rzeki Pilicy na północ od Ciemiętnik poprzez obecną Miedzianą Górę do wsi Nowiny. Ta granica powiatów dzieląca obecną gminę trwał przez wiele lat.

Rosja próbowała upodobnić administrację Polski do swojego państwa. Miała temu  służyć zamiana województw na gubernię w 1837 roku.

W 1845 roku zmniejszono liczbę guberni, utworzono jedną dużą gubernię radomską. Teren gminy wszedł w skład dużej guberni radomskiej.

W czasie powstania styczniowego miejscowa ludność włączyła się do tego zrywu narodowego. To właśnie w Kluczewsku miał się zorganizować odział Józefa Oksińskiego liczący 400 pieszych i 80 konnych. Oddział ten następnie został rozbity w bitwie pod Przedborzem.

Był to też teren działania partii Ignacego Chmieleńskiego, bohatera powstania styczniowego. Niestety te okolice oprócz chlubnych tradycji miały też te mniej chlubne. W okolicy Kluczewsk działał oddział Władysława Sokołowskiego pseudonim „Iskra”, który zamiast walczyć z wrogiem dopuścił się licznych niegodziwości i zbrodni na swoich rodakach. Został za to publicznie skazany i stracony  w Drochlinie.

Rok 1864 przyniósł ogromne  zmiany na polskiej wsi. Na mocy  ukazu carskiego dokonano uwłaszczenia chłopów. Dotychczasowe duże folwarki  zostały w dużej części rozparcelowane pomiędzy użytkujących je chłopów. Jednak duża część folwarków pozostała w rękach szlachty.

W 1867 roku Rosja wprowadziła kolejną, już ostatnią, reformę administracyjną. Utworzono gubernię kielecką a w niej  nowe powiaty. Wtedy po raz pierwszy powstał powiat włoszczowski. Wraz z reformą administracyjną wprowadzono też gminy będące samorządem wiejskim. Większość terenów obecnej gminy znalazło się w ówczesnych gminach: Kluczewsko i Dobromierz.

Gmina Kluczewsko weszła w skład nowo utworzonego powiatu włoszczowskiego, natomiast gmina Dobromierz została włączona do powiatu koneckiego. Gmina Dobromierz liczyła, w 1880 roku,  2 786 mieszkańców. Rozległość gminy to 9 119 mórg w tym 6 854 mórg ziemi dworskiej. W gminie były cztery młyny i gorzelnia. W skład gminy Dobromierz wchodziły następujące miejscowości: Bobrowniki, Bobrowska Wola, Boża Wola, Dobromierz, Gródek, Koprusza, Lubicz, Łapczyna Wola, Mrowina, Poręba, Rączki, Smugi, Stanowiska, Stoczyska i Wymysłów.

Granica dwóch powiatów włoszczowskiego i koneckiego przebiegająca przez obecną gminę odpowiadała podziałowi powiatowemu z początku XIX wieku.

Gminę tworzyły zarówno  grunty włościańskie (chłopskie) jak i dworskie (folwarki). Częściami składowymi były gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem  uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadające co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (zarząd gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i  sądownicze. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym.

Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w gminie z racji umiejętności pisania i czytania.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Przez wiele miesięcy trwały tu zmagania wojenne między Rosją a Austro-Węgrami. Przez teren gminy zimą 1914/1915 przechodziła linia frontu. Wiosną 1915 roku Rosja ostatecznie musiała się wycofać z Królestwa.

Powiaty włoszczowski i konecki weszły w skład okupacyjnego generał-gubernatorstwa  austriackiego z siedzibą w Lublinie. Kraj podzielono na okręgi na czele z komisarzami.

W listopadzie 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Utrzymano podział na gminy i powiaty. Zamiast guberni utworzono województwa. Powiat włoszczowski i konecki weszły w skład województwa kieleckiego. Granica powiatów i gmin nie zmieniły się.

Obecna gmina znajdowała się w tym czasie w obrębie dwóch gmin: Dobromierza leżącego w powiecie koneckim i Kluczewsko w powiecie włoszczowskim.

W 1921 roku, według spisu powszechnego Polski, gmina Kluczewsko  liczyła 4 199 osób w tym 2 025 mężczyzn i 2174 kobiet. W gminie naliczono 655 budynków mieszkalnych.

W tym samym czasie gmina Dobromierz z powiatu koneckiego liczyła 523 budynki mieszkalne i 3 494  mieszkańców.

W 1939 roku w pierwszych dniach września teren obecnej gminy znalazł się pod okupacją niemiecką.

W styczniu 1945 roku na teren obecnej gminy Kluczewsko wkroczyła Armia Czerwona.

HISTORIA POSZCZEGÓLNYCH MIEJSCOWOŚCI:

BOBROWNIKI

Miejscowość powstała najpóźniej w pierwszej połowie XIV wieku i była własnością królewską.  Nazwa pochodzi od słowa „bobrownik”, które oznaczało kiedyś ludzi, zajmujących się  strzeżeniem i eksploatacją gonów bobrowych. Bobry w tym czasie były własnością królewską (lub książęcą ) i podlegały ochronie. Nazwę wsi zapisywano w tym czasie jako Bobrownyki.  Była to wieś służebna. Tego typu wsie mają często bardzo starą metrykę ale trudno ją udokumentować. Pierwsza pisana informacja o tej wsi pojawia się w dokumencie z 12 V 1344 roku wystawionym przez kancelarię królewską w Krakowie. W dokumencie tym Kazimierz Wielki nadaje wsie: Bobrowniki i Stanowiska panu Jakubowi kanclerzowi sieradzkiemu oraz Piotrowi prepozytowi św. Floriana. Bobrowniki  przestały więc być własnością królewską i stała się wsią prywatną. Należały do parafii w Stanowiskach. Wieś często zmieniła właścicieli, początkowo była własnością możnowładców a ci z czasem sprzedali lub nadali ją drobnej szlachcie. Właściciele Bobrownik z przełomu XV i XVI wieku zaczęli się nazywać Bobrownickimi herbu Doliwa.  Jeden z rodu Bobrownickic; Baltazar  był dworzaninem królewskim.

W 1508 roku mamy zapis o wsi ze spisów poborowych ówczesnego powiatu chęcińskiego. W tymże roku wieś była własnością braci: Jana, Prandoty i Mikołaja Bobrownickich. W 1540 roku właścicielami Bobrownik byli: Prandota, Jan i Marcin Bobrowniccy, wieś zamieszkiwało siedmiu  kmieci. Podczas kolejnego spisu poborowego z 1573 roku  wieś nadal należała do rodziny Bobrownickich. Byli to Hieronim, Dorota i Jakub. W tym czasie wieś obejmowała 3 łany ziemi. Niestety brak jest informacji dotyczących właścicieli wsi w kolejnych stuleciach.
W XVII wieku wśród właścicieli wsi nie spotykamy już Bobrownickich. Jednak Bobrowniccy nadal mieszkali w tej okolicy, z 1664 znajdujemy zapisy parafialne o tej rodzinie. Najpewniej ich status materialny spadł do drobnej własności ziemskiej. W 1827 roku wieś liczyła 22 domy i 179 mieszkańców. Wieś leżała w powiecie koneckim. W 1880 roku obok wsi Bobrowniki istniał folwark szlachecki. Wieś leżała wtedy w gminie Dobromierz i należała do parafii Stanowiska. W folwarku był tartak parowy. W 1938 roku we wsi naliczono 58 domów.

BOBROWSKA WOLA

Wieś powstała najpóźniej w początkach XVI wieku. Została założona przez Bobrownickich z pobliskich Bobrownik.  Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z lat 1511-23 z „Liber beneficiorum…” arcybiskupa Jan Łaskiego. Zapisano wtedy wieś pod nazwą Wola Bobrownyczka. Kolejne informacje pochodzą ze spisów poborowych z lat 1540 i 1573. Wieś zamieszkiwało wtedy 4 kmieci. W tym czasie była to mała wieś licząca  zaledwie jeden łan ziemi. (1 łan to ok. 17 ha).  W 1880 roku obok wsi istniał folwark szlachecki. Wieś leżała w gminie Dobromierz i parafii Stanowiska w gminie Dobromierz w powiecie koneckim. W 1938 roku we wsi stało 23 domy

BOŻA WOLA

Jest to stosunkowo młoda wieś. Boża Wola powstała  na początku XIX wieku. Została umieszczona na mapie kwatermistrzowskiej z 1839 roku jako Bożawola. Wieś pierwotnie zwano też Borzyłowa Wola. Nazwa pochodzi od starej nazwy osobowej Borzyło. Z czasem przekształciła się w formę kultową Bożawola  i obecną Boża Wola. W 1880 roku wieś liczyła 11 domów i 90 mieszkańców. Obszar wsi wynosił 256 mórg ziemi  z czego 192 mórg dworskich.  Należała do parafii Stanowiska i gminy Dobromierz w powiecie koneckim. Folwark Boża Wola w 1880 roku liczył 166 mórg ziemi ornej  i ogrodów. Łąki zajmowały 4 morgi. W skład folwarku wchodziło  9 drewnianych budynków. W folwarku była gorzelnia, młyn wodny. Obok wsi były duże pokłady wapienia i marglu. We wsi Boża Wola było wtedy siedmiu gospodarzy mających 66 mórg ziemi. W 1938 roku we wsi stało 19 domów.

BRZEŚCIE

Wieś o XVI -wiecznej metryce. Nazwa pochodzi od prasłowiańskiego słowa „berstie” onaczającego  las brzozowy (brzożasty). Miejscowość wspomniana po raz pierwszy w 1508 roku w spisie podatkowym powiatu chęcińskiego. Należała wtedy do Pawła Rokszyckiego herbu Pobóg. Niedługo później wieś przeszła na własność Andrzeja Chocimowskiego herbu Oksza cześnika sieradzkiego. W 1540 roku wieś należała nadal do rodziny Chocimowskich. Właścicielami byli synowie Andrzeja Chocimowskiego: Jan, Marcin i Stanisław. Potem wieś dzieliła losy Kluczewsk (wieś była  własnością Tarłów i Turskich). W 1827 roku wieś liczyła 12 domów i 80 mieszkańców. Leżała w powiecie koneckim. W końcu XIX wieku we wsi był folwark szlachecki należący do dóbr Kluczewsko. Wieś  Brzeście liczyła 16 samodzielnych gospodarzy na 203 morgach ziemi.

CIEMIĘTNIKI

Już w 1364 roku wspomniano tą wieś w dokumentach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Kolejne  informacje  o tej wsi pochodzą z 1369 roku z Kodeksu Dyplomatycznego Polski. Zapisano wtedy wieś o nazwie  Ciemiernik. Nazwa pochodzi od słowa określającego  ludzi, którzy sporządzali dla dworu książęcego lub królewskiego sieci łowieckie na ptactwo i zwierzynę. Nazywano takich ludzi „ciemiętnikami”. Była to więc wieś służebna. Tego typu wsie powstawały w początkach państwa polskiego w X i XI wieku. Być może podobnie jak Bobrowniki i ta wieś ma dłuższą historię, ale brak jest kronik dokumentujących tak starą metrykę. Ciemiętniki należały przez wiele stuleci  do archidiakonatu kurzelowskiego była więc wsią kościelną. W 1573 roku wieś liczyła 2 i pół łana ziemi (jeden łan ok. 17 ha) Wieś będąc własnością kościelną miała też pewne obszary należące do osób prywatnych. Na przykład w 1701 roku niejaki Bystrzanowski był właścicielem pewnego obszaru ziemi w tej wsi.  Na przełomie XVIII i XIX wieku  wsie kościelne zostały przejęte przez rządy zaborcze. W 1827 roku Ciemiętniki były osadą rządową leżały w parafii Kurzelów w powiecie kieleckim. W tym czasie we wsi stały 22 domy a mieszkało w niej 149 mieszkańców. W 1880 roku była to wieś donacyjna (własność rządowa). Należała do parafii Kurzelów i gminy Kluczewsko w powiecie włoszczowskim. W tym czasie Ciemiętniki liczyły 292 mieszkańców. Wieś miała 920 mórg obszaru w tym 20 mórg łąk i 5 mórg pastwisk. W 1938 roku w Ciemiętnikach  stało 59 domów.

DĄBROWY

Wieś powstała na przełomie XIX i XX wieku. W latach osiemdziesiątych był to folwark należący do dóbr Kluczewsko. Pierwsza pisana wzmianka o wsi pochodzi z 1921 roku ze spisu powszechnego. Nazwa pochodzi od słowa „dąbrowa” –las.  W 1938 roku we wsi stało 8 domów.

DOBROMIERZ

Nazwa pochodzi od nazwy osobowej „Dobromir”. Zapewne chodzi o założyciela wsi. Już w 1385 w krakowskich księgach sądowych  były zapiski odnoszące się do tej miejscowości (Dobromirz). Również w księgach sądowych sandomierskich są informacje o Dobromyrzu z roku 1412. Są to zapiski odnoszące się do sporów sądowych. W tymże roku  właścicielem wsi był Adam i Lutek herbu Gerałt. W 1448 roku właścicielem wsi  był Piotr z Dobromierza.
W 1508 roku wieś umieszczono w spisach poborowych powiatu chęcińskiego. Podczas kolejnego spisu w 1540 roku wyróżniono dwie wsi Dobromierz Duży i Dobromirz Mały (Dobromyrz Maior i Dobromyrz Minor). Obydwie wsie należały do Mikołaja Masłomęckiego.  Dobromierz Duży liczył  10 osiadłych kmieci. W XVIII wieku dobra Dobromierz zakupiła rodzina Czaplickich herbu Lubicz pochodząca z Podlasia. W roku 1774 właścicielem wsi był Kazimierz Czaplicki a po nim Stefan również dziedzic Dobromierza. Kolejnym właścicielem był Franciszek Czaplicki. W 1827 roku wieś liczyła 41 domów i 202 mieszkańców. Leżała w powiecie koneckim. W 1880 roku była tu wieś włościańska i folwark szlachecki. Dobra Dobromierz składały się z Dobromierza i Bożej Woli. Folwark Dobromierz liczył 614 mórg ziemi ornej, 100 mórg łąk, 30 pastwisk, 877 lasów oraz 61 mórg nieużytków i placów. W folwarku było 6 budynków murowanych i 20 drewnianych. Wieś Dobromierz liczyła w 1880 roku  30 samodzielnych gospodarzy na 529 morgach ziemi. W Dobromierzu od 1867 roku była siedziba gminy. Również w okresie międzywojennym Dobromierz był siedzibą urzędu gminy. W 1938 roku we wsi było 78 domów. W tym czasie miejscowość należała do powiatu koneckiego.

JAKUBOWICE

Pierwsza pisana informacja o wsi pod nazwą Jakubowice  pochodzi z 1921 roku ze spisu powszechnego. Jednak historia tej wsi jest dużo starsza. Jakubowice powstały na miejscu pól zwanych Siatki. Już w XVI wieku w starych opisach miejscowych parafii pojawia się informacja o miejscach zwanych   Syathka i Coprusscha, były to pola przynależne do wsi Pilczyca. Przez cały XIX wieku na mapach i w dokumentach  pojawia się folwark Siatki. W początkach XX wieku folwark Siatki zaczęto nazywać Jakubowie. W 1938 roku we wsi stało 27 domów.

JANUSZEWICE

Pierwsza pisana informacja o tej miejscowości pochodzi z dokumentu który wystawił Jarosław arcybiskup gnieźnieński dnia 3 II 1355 roku.  Dokument ten mówi o tym, że arcybiskup gnieźnieński na prośbę Jana dziekana krakowskiego nadaje dziesięcinę z tej wsi dla nowo powstałego kościoła parafialnego w Januszewicach. Oznacza to, że wieś powstała najpóźniej w pierwszej połowie XIV wieku. Skoro zorganizowano tu parafię musiała to być duża wieś. Parafia w Januszewicach istniała nadal w XVI wieku, należała do niej oprócz Januszewic,  Komorniki i Rzewuszyce. W 1398 roku właścicielem wsi był Piotr z Sielca. W początkach XV wieku w kronikach znalazł się Jan Borek herbu Wężyk. W następnych latach wieś stała się własnością rodziny Łosiów (Łosiowie byli burgrabiami zamku krakowskiego).  Potem miejscowi szlachcice zaczęli nazywać się  Januszewskimi herbu Rola.  Z czasem ród ten zaginął, nie spotykamy przedstawicieli tego rodu w kolejnych stuleciach. W 1508 roku we wsi panowali już Sobiekurscy herbu Poraj. Następnie (1525 i 1540) wśród właścicieli wsi spotykamy już rodzinę Masłomięckich.  W dokumentach parafialnych istnieje zapis o wielkiej zarazie z lat 1630-31 która pociągnęła za sobą śmierć ponad 100 osób w Januszewicach.  Ta zaraza i zapewne najazd szwedzki z lat 1655-57 spowodował duży ubytek ludności oraz zniszczenie kościoła we wsi. W 1695 roku dziedzicem wsi był Marcin Milecki starosta brzeźnicki. Rozpoczął on budowę nowego kościoła. Praca szła opornie skoro dopiero w 1720 roku nastąpiło poświęcenie kościoła. Odbyło się za czasów nowego dziedzica Jana z Lubrańca Dąbskiego. Po Dąbskich właścicielami byli Potoccy. W 1736 roku właścicielem Januszewic i Komornik był Joachim Potocki. W januszewskim kościele ma swój pomnik major Wojciech Czernicki (1783-1835),  bohater wojen napoleońskich, uczestnik kampanii w Hiszpanii, Rosji i bitwy pod Lipskiem.  Zmarł on w  Januszewicach dnia 9 VIII 1835 roku. Nowy kościół parafialny był drewniany. Do parafii należały Januszewice, Rzewuszyce, Komorniki i Rudka.  W 1779 roku przeprowadzono lustrację parafii Januszewice. Zapisano wtedy, że kościół był w złym stanie. Odnotowano też, że w miejscowej karczmie „ledwo nie w każde święto grania i pijaństwa bywają choć  o to strofuje ksiądz pleban” (Wiśniewski, Historyczny…s.62). Przy kościele nie było szkoły ani szpitala. Do spowiedzi wielkanocnej poszło 236 osób w parafii. W 1827 roku we wsi stało 28 domów i 200 mieszkańców. Wieś leżała w powiecie kieleckim. W latach sześćdziesiątych XIX stulecia majątek Januszewice został rozparcelowany między okolicznych chłopów. Od 1867 roku Januszewice  leżały w gminie i parafii Kluczewsko. W 1938 roku we wsi stało 87 domów. W tym czasie Januszewice leżały w powiecie włoszczowskim

 JEŻOWIEC

Wieś powstała dopiero w okresie międzywojennym. Pierwszy raz notowana w 1933 roku. Umieszczono ją też na mapach  z 1938 roku liczyła wtedy 21 domów.

KLUCZEWSKO

Dnia 16 V 1364 roku Jarosław arcybiskup gnieźnieński erygował  dekanat w kolegiacie kurzelowskiej. Nowy dekanat został dobrze uposażony. Arcybiskup nadał mu młyn, łąki, ogrody oraz dziesięciny z 10 wsi. Wśród tych wsi były między innymi: Komparzów, Rzewuszyce, Komorniki i Kluczewsko. Jest to najstarszy dokument wymieniający wieś Kluczewsko. Dokument mówi o wsi już istniejącej  oznacza to, iż wieś powstała najpóźniej w połowie XIV wieku. Była to wieś prywatna leżąca w powiecie chęcińskim. Kolejna wzmianka pochodzi ze spisu poborowego z 1508 roku. Zapisano wtedy wieś pod nazwą  Clwczosko. Następnie wymieniono też Kluczewsko podczas wizytacji kościelnych w roku 1511. W 1561 roku wieś należała do Jana Chocimowskiego sędziego opoczyńskiego i komornika granicznego sandomierskiego. W drugiej połowie XVII wieku wieś przeszła na własność Zygmunta ze Szczekarzowic Tarły starosty pilzneńskiego. Po nim jego ( od 1694 roku) właścicielem wsi był jego  syn Jan Tarło również starosta pilzneńskiego. W drugiej połowie XVIII wieku dobra Kluczewsko (Kluczewsko, Pilczyca, Januszewice i inne wsie) należały do Karola Korffa.(Korffowie byli szlachtą pochodzącą z Niemiec osiadłą już w XV wieku w Kurlandii). W  XVIII wieku dobra Kluczewsko przeszły na własność Feliksa Pawła Turskiego  biskupa krakowskiego i księcia siewierskiego w latach 1790-1800. Kluczewsko było  jego prywatną własnością. Biskup miał tu letnią rezydencje, do której często przyjeżdżał. Wybudował ją około 1760 roku. W kwietniu 1796 roku biskup zaprosił do Kluczewsk wielu dostojników kościelnych i świeckich.  Na  zjeździe postanowiono ufundować parafię w Kluczewsku. Po biskupie Turskim (zmarł w 1800 roku) Kluczewsko stało się własnością Ksawerego Turskiego stolnika szadkowskiego,  będący kimś z bliskiej rodziny biskupa. On to wybudował ukończony w 1812 roku kościół parafialny. Po śmierci  Ksawerego Turskiego Kluczewsko przeszło na jego  synów : Jana, Ignacego i Maksymiliana. W 1827 roku we wsi stało 36 domów a mieszkało w niej 323 mieszkańców. W tym czasie Kluczewsko należało do powiatu kieleckiego. Do 1874 roku Kluczewsko należało do rodziny Turskich. Potem drogą wiana małżeńskiego Kluczewsko znalazło się w posiadaniu Adama Konarskiego  (1835-1900), który ożenił się ze Stefanią Turską (zm. 1890). Dobra Kluczewsko w 1881 roku składały się  z folwarków: Kluczewsko, Januszewice, Siatki, Wilczyce, Zmarłe, Dąbrowa, Brzeście, Grzebień i Zalesie. Wieś Kluczewsko liczyła w tym czasie 49 samodzielnych gospodarzy na 504 morgach ziemi. W 1876 roku urodził się Maksymilian Konarski syn Adama i Stefanii z Turskich. Maksymilian Konarski miał wyższe wykształcenie rolnicze,  zarządzał majątkiem od  1900  do 1937 roku. Maksymilian Konarski przyczynił się do rozwoju gminy. Założył młyn na rzece Czarnej. Był sędzią gminnym, założycielem Kółka Rolniczego, Straży Ogniowej i Kasy Oszczędnościowo –Pożyczkowej w Kluczewsku. Ponadto był  członkiem sejmiku powiatowego, Towarzystwa Rolniczego Kieleckiego i dozoru kościelnego. Lata wielkiego kryzysu zmusiły go do sprzedaży  części majątku żydowskim mieszczanom, dlatego w 1930 roku jako właściciel majątku Kluczewsko występują  również Sura Fabrykant (obejmującego 392 ha). W tan samym roku Maksymilian Konarski posiadał w Kluczewsku 816 i w Praczce 193 ha. Maksymilian Konarski zmarł 23 03 1937 roku. Majątek przeszedł na własność dzieci Maksymiliana na czele z najstarszym synem  Stanisławem (1908-1968). Jego dzieci to  Tomasz (ur. 1936)  Barbara (ur. 1937 mieszka w Paryżu) i Grzegorz (ur. 1942). W okresie od 1867 roku do 1939 Kluczewsko  należało do powiatu włoszczowskiego i było siedzibą gminy. We wsi stało w 1838 roku 109 domów . W 1940 roku majątek Kluczewsko został przejęty przez Niemców.

KOLONIA BOBROWSKA WOLA

Samodzielna wieś powstała dopiero w okresie międzywojennym. Pierwsza pisana informacja pochodzi z 1921 roku z ówczesnych spisów statystycznych.

KOLONIA ŁAPCZYNA WOLA

Wieś powstała w początkach XX wieku. Odnajdujemy ją na mapach międzywojennej Polski. W tym czasie wieś liczyła 10 domów.

KOLONIA MROWINA

W XIX wieku teren obecnej wsi nazywano Piaski. Był tu folwark szlachecki. Samodzielna wieś Kolonia Mrowina powstała w początkach XX wieku. Odnajdujemy ją na mapach międzywojennej Polski.

KOLONIA PILCZYCA

Wieś powstała w XX wieku. Nie ma jej na mapach międzywojennej Polski. Być może w tym czasie jej nazwa brzmiała  inaczej. (Kąty, Józefów, Nowa Wieś?)

KOMORNIKI

Już w 1364 roku podczas erygowania dekanatu kurzelowskiego przez arcybiskupów gnieźnieńskich zapisano informacje o tej miejscowości. Wymieniono Komorniki wśród wsi, które miały przekazywać dziesięcinę do kościoła w Kurzelowie. Następne informacje pochodzą z wizytacji parafii w diecezji gnieźnieńskiej z 1437 roku (Comornyki). Nazwa wsi pochodzi od słowa „komornik” oznaczającego kiedyś między innymi ludzi pełniących powinności w komorze książęcej. Odnajdujemy też zapis o tej wsi w kronice Jana Długosza (Liber…tom I, s. 334). Zapisano tam, iż wieś zwano też „Lyssow”. Właścicielem był wtedy Dobrogost herbu Nałęcz. W latach 1630-31 w wyniku zarazy zamarło w komornikach 65 osób. W 1695 roku dziedzicem Komornik był Kazimierz Sadowski. W początkach XVIII wieku właścicielami wsi był ród Niemojewskich. Niemojewscy  byli dużym posiadaczami ziemskimi w sąsiedniej gminie Krasocin od XVIII do XX wieku. Z czasów Niemojewskich zachował się zapis w parafii na temat niemoralności panującej w tym czasie. Plebani zapisali „(…)zgorszenie w parafii we wsi Komornikim, należących do pani Niemojewskiej stolikowej wieluńskiej siał podstarości, a za jego przykładem dwóch chłopów. Lud w wielu miejscach Polski powtarza pieśni o niemoralności dawnych starostów. „ (Wiśniewski J., Historyczny…s.63). W 1827 roku wieś liczyła 15 domów i 124 mieszkańców. Komorniki były ośrodkiem dóbr skupiających oprócz Komornik również Rzewuszyce i Rude. W połowie XVIII wieku właścicielką wsi była kasztelanowa Józefa Dunin Dąbska. Po niej wieś znów staje się własnością Niemojewskich. W czasie uwłaszczenia chłopów większość dóbr rozparcelowano. W 1880 roku wieś Komorniki liczyła 39 domów i 330 mórg ziemi. W 1938 roku we wsi stało 78 domów.

KOMPARZÓW

Wieś powstała najpóźniej w połowie XIV wieku. Pochodzenie nazwy nie jest w pełni jasne. Językoznawcy przychylają się do opinii, że nazwa powstała od dawnego słowa „kamparz” oznaczającego osobę odlewającą dzwony, dzwonnika. Pierwszą pisaną wzmiankę o tej wsi mamy z roku 1358 (Comparzewo).W tym czasie wieś należała do Tomisława z Bieganowa, który w tymże roku sprzedał ją Piotrowi Bogorii za 80 grzywien monety czeskiej. Kolejną informację zapisano w Kodeksie Dyplomatycznym Małopolski w roku 1360. Zapis mówi o przekazaniu tej wsi przez wspomnianego Piotra na rzecz arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.W kilka lat później Tomisław  z Bieganowa wystąpił do sądu krakowskiego z pretensjami do Piotra Bogorii ale sąd, wyrokiem z 30 IX  1367 roku, przyznał tą wieś arcybiskupom. Taki stan trwał przez następne ponad 400 lat. Wieś wymieniona jest też w dokumencie ustanawiającym dekanat kurzelowski z 1364 roku. (patrz aneks).  Jest też zapis o wsi „Comparzow” z wizytacji dóbr diecezji gnieźnieńskiej z 1434 roku. Komparzów należał do klucza kurzelowskiego dóbr biskupich. Wizytacje chwalą wsie w dobrach kurzelowskich za dobre urodzajne ziemie tylko Komparzów miał mieć gorszy , piaszczysty grunt. Z końcem XVIII wieku wsie biskupie, w tym Komparzów, zostały przejęte przez państwo. W 1827 roku nazwę wsi zapisano jako „Kompasów”. Komparzów leżał w województwie krakowskim w powiecie kieleckim. W tym czasie była to wieś rządowa. W 1881  roku obok wsi Komparzów istniał folwark rządowy. Wieś leżała w powiecie włoszczowskim w gminie i parafii Kurzelów. W okresie międzywojennym nazwa brzmiała Kąparzów. W 1938 we wsi było 36 domów.

KROGULEC

Wieś powstała na przełomie XIX i XX wieku. Pierwszy zapis mamy z roku 1901 w ówczesnym Przewodniku po Królestwie Polskim. Nazwa pochodzi od potocznego słowa „krogulec”

 ŁAPCZYNA WOLA

Wieś powstała przed rokiem 1540. Z tego właśnie roku mamy zapis o „Lapczynej Woly” w spisie poborowym powiatu chęcińskiego. Wieś zwano również Borkową Wolą. W tym czasie Łapczyna Wola (alias Borkowa Wola) liczyła pół łana ziemi. Właścicielem wsi był  Jan Rożenkowski zwany „Łapka”. On to najpewniej był założycielem wsi.  Z czasem nazwa Borkowa Wola przestała być używana a pozostała nazwa pierwszego właściciela i założyciela wsi czyli Rożenkowskiego „Łapki”. Wieś dzieliła losy pobliskich Stanowisk. Jej właścicielami byli Chocimowscy. Mękarzewscy, Tarłowie i Potoccy (wiek XVIII) a od 1790 roku rodzina Czaplickich. Dobra szlacheckie Łapczyna Wola obejmowały w XIX wieku folwarki: Łapczyna Wola, Lubicz i osadę  młyńską Piaski. Od 1867 roku wieś leżała w gminie Dobromierz w powiecie koneckim. We wsi znajdują się ruiny poariańskiej kaplicy. Wieś liczyła w końcu XIX wieku 45 domów i 250 mieszkańców. W 1938 roku w Łapczywej Woli stało 65 domów.

MIEDZIANA GÓRA

Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku teren obecnej wsi pokrywała gęsta puszcza. Nie ma też informacji o Miedzianej Górze w spisach z końca XIX wieku. W okresie międzywojennym istniała już wieś licząca 12 domów. Miedziana Góra zwana była też Dębniak.

MROWINA

Mamy zapis odnoszący się do tej wsi z roku 1540. Właścicielem był wtedy Jan Rożenkowski zwany Łapka. W 1573 roku wieś liczyła pół łana ziemi. Wieś zwano też „Mrowica”. Wieś dzieliła zapewne losy pobliskich Stanowisk. Była własnością Chocimowskich, Mękarzewskich Potockich a od 1790 roku Czaplickich. Jeszcze w końcu XIX wieku Leopold Karol Czaplicki występuje jako właściciel folwarku Mrowina. W tym czasie we wsi stało 18 domów a mieszkało w niej 147 osób. Na początku XX wieku nie istniał już folwark Mrowina został on rozparcelowany. Wieś od 1867 roku leżała w gminie Dobromierz w powiecie koneckim.  W 1938 roku wieś liczyła 18 domów.

NOWINY

W początkach XIX wieku na terenach  obecnej wsi były  pola uprawne  należące do wsi Januszewice.  W okresie międzywojennym istniała już wieś Nowiny a obok osada  nazwie Siekierki. W 1938 roku wieś liczyła 15 domów.

 PILCZYCA

Początki wsi sięgają XVI wieku. Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1508 roku. Do wsi należały łany o nazwie Siatki (Syathki) i Koprusza (Coprusscha). W tym czasie wieś należała do Szpota Dunina. Następnie przeszła na własność rodu Chocimowskich (1540). W tym czasie wieś dawała 3 grzywny dziesięciny oraz dziesięcinę konopną w wysokości po dwa grosze z łana. We wsi było sześć półłanków kmiecych, karczma i dwie sadzawki. W 1573 roku w dokumentach pojawia się też inna nazwa Pilczycy a mianowicie Pilczycza Jaraczowa. Po Chocimiowskich  wieś przeszła  w ręce Mękarzewskich (początek XVIII wieku) a następnie Tarłów.  W połowie XVIII wieku Pilczyca stała się własnością Potockich. Od nich to kupił tą wieś Michał Czaplicki. W 1827 roku we wsi mieszkało 263 mieszkańców a stało w niej 34 domy. W tym czasie wieś leżała w powiecie kieleckim Czapliccy władali tą wsią do przełomu XIX i XX wieku. Ostatnim właścicielem z tego rodu był Leopold  Czaplicki (urodzony 1886). Na przełomie XIX i XX wieku wiele ziemi w tej okolicy przeszło na własność żydowskich mieszczan,  głównie z Warszawy. W 1930 roku właścicielem folwarku (208 ha) był Jakub Gelbart wspólnie z Lewkiem Kantorem. W 1938 roku we wsi Pilczyca stało 79 domów.

PRACZKA

W pierwszej połowie XIX wieku na miejscu obecnej wsi były jeszcze lasy. W okresie międzywojennym powstał tu folwark szlachecki związany z dobrami Kluczewsko należącymi do Konarskich.  W 1930 właścicielem folwarku Praczka był Maksymilian Konarski. Folwark liczył 193 hektary ziemi. Samodzielna wieś powstała dopiero po II wojnie światowej stało w niej tylko 2 budynki folwarczne.

RĄCZKI

Wieś zwana była pierwotnie „Ranczky”, „Raczkow”. Wydaje się więc, że nazwa nie pochodzi od słowa „ręka” ale nazwy „rak” na co wskazywało by też nadrzeczne położenie wsi. Jeszcze na początku XIX wieku wieś nazywano „Raczki”. Początki wsi sięgają XVI wieku. Związana była wtedy z istniejącą wtedy parafią Policzko.   W XVI wieku właścicielami wsi był ród Masłomęckich. W 1540 roku w Rączkach mieszkało 10 kmieci i  3 zagrodników.  Stały tu w XVI wieku dwie karczmy. W tamtych czasach wieś nie była typową osadą rolniczą. Miejscowa ludność zajmowała się głównie gospodarką leśną, rybactwem oraz pszczelarstwem. W XVII wieku wieś należała do Karwosieckich a z czasem przeszła na własność Kłosowskich. W początkach XIX wieku dwór w tej wsi wystawił Stanisław Kłosowski.  W 1827 roku Rączki (Raczki) należały do parafii Przedbórz w powiecie koneckim. Osada liczyła 31 domów i 271 mieszkańców. W latach osiemdziesiątych XIX wieku dobra szlacheckie Rączki obejmowały folwarki Rączki, Wymysłów i Porębę. W folwarkach tych stały trzy młyny. W tym czasie wieś należała do gminy Dobromierz w powiecie koneckim. Taki sam stan istniał w okresie międzywojennym.  W 1938 roku we wsi było 63 domy.

RUDKA

Osada Rudka powstała w początkach XIX wieku. Była to osada folwarczna związana z dobrami Kluczewsko. Pierwszy raz pojawia się Rudka na mapach z 1839 roku. W okresie międzywojennym istniał tu folwark. Istnieje też przekaz z XVII o wsi Ruda w tej okolicy związanej z majątkami Komorniki i Rzewuszyce. Być chodzi właśnie o tą miejscowość. W 1938 roku we wsi stało 8 domów.

RZEWUSZYCE

Pierwsza informacja o tej wsi pochodzi z roku 1364 z dokumentu mówiącego o erekcji dekanatu kurzelowskiego.  Na podstawie  tego dokumentu dziesięcinę  z tej wsi przekazywano na rzecz kościoła kurzelowskiego. Nazwa Rzewuszyce pochodzi od staropolskiego imienia „Rzewusza”. W latach 1630-31 we wsi zmarło 65 osób w wyniku zarazy. W 1695 roku dziedzicem wsi był Kazimierz Sadowski. Następnie wieś przeszła na własność Niemojewskich. Wieś dzieliła losy pobliskich Komornik. W 1827 roku wieś liczyła 15 domów i 118 mieszkańców. Należała wtedy do parafii Kluczewsko i powiatu kieleckiego.  W 1880 roku Rzewuszyce  liczyły 27 samodzielnych gospodarzy i 314 mórg ziemi. W 1938 roku we wsi naliczono 60 domów.

STANOWISKA

Według przekazów  w tych okolicach polował często Kazimierz Wielki. Na temat początków tej wsi i parafii niewiele wiadomo. Początki Stanowisk mogą sięgać XV wieku. Wieś na pewno istniała w 1540 roku, ponieważ  mamy informacje ze spisu poborowego. Stanowiska  należały wtedy  do Mikołaja Szczukowskiego. W XVI wieku istniała już parafia Stanowiska skupiająca wsie: Dobromierz Mały, Dobromierz  Duży,  Łapczyna Wola, Bobrowniki, Bobrowska Wola i Stanowiska. W 1716 roku Stanowiska należały do Franciszka Mękarskiego i Bartłomieja Zakrzowskiego (żonatego z Anną Mękarską). Niedługo później kroniki informują o innym właścicielu Stanowisk.